12 Ontwerpprincipes

Centraal in permacultuur staan de drie ethische principes: zorg voor de aarde, zorg voor de mens en eerlijke (ver)deling. Daarnaast zijn er 12 principes. Deze principes brengen wij op SchaikseWeelde als volgt in de praktijk.

Principe 1 tot 6. Hier bekijken we systemen van onderuit, vanuit het perspectief van elementen, organismen en individuen.

1 We observeren en reageren

Op SchaikseWeelde dient wat aanwezig is en hoe het functioneert als basis voor het ontwerp en voor verdere ontwikkeling. Ons terrein (met recreatiewoning) van bijna 6000 m2 is onderdeel van een groter perceel van1,5 hectare land dat in bezit is van familie. Dit perceel ligt net buiten het dorp Schoonrewoerd, vlakbij Leerdam, gelegen in de gemeente Vijfheerenlanden. Het is een donkergroene oase tussen lichtgroene weilanden. Vroeger had de familie op deze vruchtbare kleigrond een boomgaard en er werden kippen gehouden. Later hebben de ouders van Floris er hun ‘paradijs’ van gemaakt, ze recreëerden er en genoten van groei en bloei. Door het aanplanten en laten aanwaaien van allerlei soorten bomen is er een heus bos ontstaan.

2  We vangen energie en slaan deze op

Op SchaikseWeelde is zonne-energie de bron. De energie wordt opgeslagen door planten, zaden, water en de bodem. Planten en bomen slaan dit op door fotosynthese, zo voorzien ze in voedsel voor bijna alle organismen op aarde, waaronder de mens. Vruchtbare aarde ontstaat door de afbraak van plantenresten door dieren, bacteriën en schimmels. De zon is ook energiebron voor het opwekken van elektriciteit in het gebouw, een warmtepomp zal die energie omzetten in warmte voor het gebouw.

3 We zorgen voor opbrengst

Op SchaikseWeelde planten we doorlevende planten en bomen en kijken we uit naar de opbrengst, want we hoeven maar één keer aan te planten. Omdat voedselbostijd langere tijd is zullen we gaandeweg meer kunnen oogsten. In de moestuin planten we naast eenjarige en tweejarige zoveel mogelijk doorlevende groenten aan en daarnaast zijn er kruiden en eetbare bloemen. We kiezen welke opbrengst ons het meeste plezier oplevert en we delen graag van onze oogst met vrijwilligers.

4 passen zelfregulering toe en we aanvaarden terugkoppeling

Op SchaikseWeelde zorgen we dat ons systeem in evenwicht blijft door zo min mogelijk in te grijpen en te observeren wat er gebeurt binnen dat systeem. In het voedselbos groeien verschillende soorten planten en bomen van verschillende grootte en leeftijden. Door het jaar heen is er bladafval en zijn er kruidachtigen die verwelken, komen er zaden en stuifmeel, dode dieren en uitwerpselen terecht op de grond. Alles valt bovenop elkaar en onderaan wordt dit verteerd door bodemleven, zo ontstaat er na vele jaren een losse, vruchtbare laag. In de moestuin willen we sneller die luchtige, lose laag opbouwen, dat doen we door compost op te brengen en daarna te blijven mulchen (bedekken met organisch materiaal). We bewerken de bodem niet, zo kan het bodemleven de mulchlaag afbreken en bevorderen we zelfregulering. Daardoor zullen er ook steeds minder plagen zijn. Permacultuur is een beweging tegen de gangbare landbouwpraktijken, gangbare technieken zoals bestrijdingsmiddelen en spitten passen we niet toe. We experimenteren, observeren en reageren (mislukkingen in de eerste fase inbegrepen).

5 We gebruiken en waarderen hernieuwbare grondstoffen en diensten

Op SchaikseWeelde gebruiken we grondstoffen liever niet tot ze uitgeput raken. We maken gebruik van de diensten die bomen leveren; oogst, schaduw en snoeihout. Dieren leveren goed bodemleven, bestuiving, natuurlijke plaagbestrijding, gezelschap en voedsel voor andere dieren. We bevorderen die diensten door goede voorwaarden te scheppen. We ontwerpen allerlei plekken en elementen om meerdere soorten planten en dieren aan te trekken. We maken maximaal gebruik van zon, wind en water.

6 We produceren geen afval, we maken kringlopen

Op SchaikseWeelde gooien we zo min mogelijk afval weg. Recyclen van organisch ‘afval’ in de tuin is behouden van energie. Het hout van bomen blijft op het terrein en verteert en zorgt voor nieuwe energie waaruit nieuw leven ontstaat. Daarnaast is er de waterkringloop, de stikstofkringloop en de koolstofkringloop. En zelf proberen we zoveel mogelijk spullen te hergebruiken of te recyclen.

Principe 7 tot 12
Hier bekijken we systemen eerder van bovenuit, van het perspectief van patronen en relaties die ertoe bijdragen een zichzelf organiserend en mee-evoluerend systeem te creëren.

7 We ontwerpen en werken van patronen naar details   (zones en sectoren)

Op SchaikseWeelde ontwerpen we vanuit wat er al is (principe 1, observeren) en kijken we naar patronen in de bestaande structuur en kijken we naar de natuur (spiralen, vertakkingen). Bij het aanplanten houden we rekening met samenwerking en contacten tussen planten en bomen, schimmels en dieren. Als we het gebouw als het centrum van het terrein zien, richten we het terrein in zones in. We houden rekening met zonlicht, wind, water, geluid, uitzicht, geur en verkeer (bijv: fijn stof en roetdeeltjes door druk verkeer kan je voor 60 % tegenhouden door hagen). Vanuit het grote geheel gaan we naar de details en we houden rekening met patronen in ons eigen leven. De zones leggen we elders nog verder uit.

8 We verenigen eerder dan scheiden

Op SchaikseWeelde vinden we relaties belangrijk, tussen schimmels, planten, bomen, dieren en mensen. We voeden de bodem en het bodemleven die op hun beurt de planten voeden. We brengen houtwallen en stapelmuren aan als nest- en overwinteringsplaats voor dieren. Alle elementen uit het systeem zijn met elkaar verbonden en ondersteunen meerdere functies, ondergronds en bovengronds. We willen mensen verbinden, met elkaar, met de aarde.

9 We passen klein(schalig)e, trage oplossingen toe

Op SchaikseWeelde volgen we graag het ritme van de natuur. We zijn klein begonnen, hebben lang geobserveerd en genoten. Bomen zijn trage groeiers, een heel verschil met de snelle groeiers in de moestuin. Op ons land zijn enkele snelgroeiende bomen (pioniers) aan het einde van hun cyclus, hun hout heeft een lage dichtheid, een groot verschil met de trager groeiende eiken en beuken en noten. Na meer dan 40 jaar rooien we pioniersbomen en vormen nu de eik, beuk, kastanje en noot de hoge kruinlaag. Daartussen planten we in de strooisellaag nieuwe (vrucht)bomen, struiken, kruiden en klimmers aan. Er ontstaat een meerlagige structuur en door deze vorm van aanplant komen we sneller tot een compleet en veerkrachtig bossysteem, het voedselbos. Daarna laten we de bodem weer met rust, het bodemleven en schimmelnetwerken kunnen verder hun gang gaan. Ook in de moestuin passen we dit principe toe. We bewerken de grond niet, voegen mulch toe en we zaaien en planten daartussen. Op termijn verhoogt dit de opbrengst.

10 We gebruiken en waarderen diversiteit

Op SchaikseWeelde werken we toe naar een stabiel systeem dat veerkrachtig is bij verandering. In ons ontwerp richten we ons op planten en bomen die een hecht netwerk kunnen vormen en met een minimum aan ingrijpen door ons kunnen overleven in een ecosysteem. Er is diversiteit in structuur, leeftijd, soorten en variëteiten en in tijd.
Ook in de groep van bezoekers en medewerkers/vrijwilligers streven we naar een diverse samenstelling zodat we van elkaar kunnen leren en samenwerken.

11 We gebruiken randen en we waarderen het marginale

Op SchaikseWeelde vormen randen de overgangen tussen elkaar rakende elementen of systemen. Dit zijn de gebieden die we zien als mogelijkheden voor een grotere opbrengst en voor meer contacten. We maken grenzen tot werkzame randen, zoals bij de takkenrillen, windschut van elzen, en de sloten die de grenzen van ons terrein aangeven, ze zitten vol leven, anders dan bij een hek. In ons ontwerp hebben we oog voor randen om het systeem productiever te laten worden. Om onze moestuin, die is ontworpen in de vorm van een zevenster (patroon) staan op de cirkelrand (grens) allerlei bessen zoals rode en zwarte bes, sleedoorn, blauwe bes en kruisbessen. Zoveel mogelijk insecten aantrekken voor bestuiving en tegen plagen is het effect. Er is diversiteit in soort, hoogte (zonlicht) dichtheid (aan de windkant), structuur en variëteit. De vijver krijgt een langzaam aflopende oever voor zoveel mogelijk soorten leven en begroeiing en de vorm heeft uitstulpingen om zoveel mogelijk uitwisseling en contact te bewerkstelligen.

12 We reageren gepast en creatief op veranderingen

Op SchaikseWeelde is er voortdurend verandering mogelijk. Door ingrijpen stimuleren we verandering en zoeken naar evenwicht. Door het aanplanten van inheemse en uitheemse soorten is er verandering en door ons voedselpatroon aan te passen aan de oogst veranderen wij mee. Door stormen vielen er bomen om, we moesten daar iets mee. Flexibel omgaan met veranderingen door de natuur, dat geeft ruimte voor zelfregulering.